გახსოვთ 2020 წლის დასაწყისი, როცა ყველა ერთად მარკეტებს მივაწყდით და პროდუქტების მომარაგება დავიწყეთ? ბუნებრივია, ეს გაუცნობიერებელი ნაბიჯები მსოფლიოში დასადგურებული გაურკვევლობის და შიშისგან  გახლდათ  გამოწვეული, თუმცა, ამასთანავე, ეს, ჩვენს მომხმარებლურ ქცევაში, დიდი ცვლილებების დასაწყისი აღმოჩნდა. პანდემიის დაწყებიდან ორი წელი გავიდა და ახლა უფრო მარტივია იმის შეფასება და კვლევა, როგორ შეიცვალა ჩვენი მისწრაფებები და სურვილები, დამოკიდებულება ფულის ხარჯვისადმი და ზოგადად, ქცევა. ამ ბლოგში მოგიყვებით, როგორი ტრანსფორმაცია განვიცადეთ ჩვენ, როგორც მომხმარებლებმა, რას (აღარ) ვყიდულობთ, როგორ და რატომ?

ბუნებრივია, მომხმარებელთა ქცევა მუდმივად ვითარდებოდა, თუმცა ბოლოდროინდელი მოვლენების შედეგად, ბიზნესსამყარო სრულიად ტრანსფორმირდა. უფრო სწრაფად გადავედით ონლაინვაჭრობაზე, კომპანიებს უფრო მეტად დასჭირდათ გაციფრულება, რაც მთავარია, შევიცვალეთ ჩვენ, მომხმარებლები — ეს ყველაფერი კი, უმთავრესად, პანდემიის გამო მოხდა.

და მაინც, რა შეიცვალა?

პანდემიის დაწყებიდან ერთი წლის თავზე Forbes-ი მომხმარებელთა ქცევის ცვლილებას დააკვირდა. სტატიაში ვკითხულობთ, როგორ გადაერთვნენ ადამიანები ონლაინვაჭრობაზე და რომ მომხმარებელთა ნაწილი სურსათსაც ინტერნეტში იწერს. ამ ყველაფერს კი, ავტორის აზრით, მრავალი წელი დასჭირდებოდა, რომ არა პანდემია და სახლში ჯდომის აუცილებლობა.

კიდევ უფრო საინტერესო დაკვირვებაა ის, რომ ადამიანები ახლა უფრო მეტ ფულს ხარჯავენ თავისუფალ დროს სიამოვნების მიღებასა და გართობაზე. Forbes-ში ამბობენ, რომ ადამიანთა ქცევა საგრძნობლად შეიცვალა - საინტერესოა რა დროს ვუთმობთ ახლა საკუთარ თავზე ზრუნვას, მენტალურ ჯანმრთელობას, ფიზიკურ კეთილდღეობას ან, თუნდაც, სახლში ყოფნისას ტელევიზორის ყურებას.

Forbes-ის ცნობით, პირველად ბოლო ათი წლის განმავლობაში აშშ-ში ტელვიზორის მაყურებელთა რაოდენობამ მოიმატა, გაიზარდა მოთხოვნა „ციფრულ კეთილდღეობაზე“, რაც იმითაა გამოწვეული, რომ სახლში გამოკეტვის  გამო ადამიანებს უფრო მეტად უწევთ სტრესთან და მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემებთან გამკლავება. ადამიანები უფრო ხშირად  კითხულობენ ახალ ამბებს და ცდილობენ, შეიძინონ ახალი ჰობი. ეს ქცევითი ცვლილებები კი, ფორბსის დასკვნით, ფულის ხარჯვაზეც აისახება — ხალხი უფრო მეტ ფულს იხდის გამოცდილებაში, თავგადასავალში და ნაკლებად — საგნებში. ურჩევნიათ ფული მოახმარონ ჯანმრთელობას, ვიდრე ისეთ ნივთებს, რაც პანდემიამდე ძალიან პოპულარული იყო, მაგალითად, ტანსაცმელს და სხვა მოდურ აქსესუარებს.

რაც შეეხება 2022 წელს, ექსპერტები ამბობენ, რომ მომხმარებლების სურვილია, შოპინგი იყოს სწრაფი, ზოგჯერ — ექსპერიმენტულიც და, რაც მთავარია, ყოველთვის მარტივი. ისინი კომპანიებისგან ელიან, რომ მათ საჭიროებებს დააკმაყოფილებენ და საკუთარ სოციალურ თუ გარემოსდაცვით ღირებულებებთანაც თანხვედრაში იქნებიან.

როგორ შეიცვალა მომხმარებელთა ქცევა — ამაზე პასუხის გასაცემად IBM Institute for Business Value-მ 2021 წლის სექტემბერში ფართომასშტაბიანი კვლევა ჩაატარა, რომელშიც 28 ქვეყნიდან 19 000 რესპონდენტი მონაწილეობდა. კვლევამ აჩვენა, რომ ბოლო ორ წელიწადში, ცხოვრების „გავირტუალურების“ შედეგად, მომხმარებლები ციფრულ ინსტრუმენტებს შოპინგის განუყრელ ნაწილად მიიჩნევენ. მათ აქვთ მოლოდინი, რომ მაღაზიები ციფრულად განვითარებული იქნებიან და ბრენდები ჰიბრიდული შოპინგის შესაძლებლობებსაც შემოგვთავაზებენ, რაც ფიზიკური და ციფრული სავაჭრო არხების ნაზავს გულისხმობს.

ფიზიკური მაღაზიები არ გაქრება

კვლევაში ნათქვამია, რომ გაციფრულების ტენდენციის მიუხედავად, მომხმარებელთა 72% უპირატესობას ფიზიკურ მაღაზიებს ანიჭებს, ასე რომ, სავარაუდოა, სავაჭრო ცენტრები და მარკეტები ჯერ კიდევ დიდხანს იქნება ჩვენს ცხოვრებაში.

მიტანის სწრაფი სერვისი აუცილებელია

მიუხედავად იმისა, რომ მსოფლიოში რესტორნები, მაღაზიები და სხვადაწესებულებები თითქმის სრულიად გახსნილია, კვლევა აჩვენებს - მომხმარებლები უფრო ხშირად მიტანის სერვისს იყენებენ, ვიდრე, მაგალითად, 2021 წლის დასაწყისში. ამავე დროს, სუპერსწრაფი კომპანიები სტანდარტებს მაღლა სწევენ, რის გამოც მომხმარებლებს მოლოდინი აქვთ, რომ სხვა ყველა ბრენდი ასევე უნდა იქცეოდეს და მათი სამუშაო პროცესები ადამიანების სურვილებს მეტად ერგებოდეს.

ახლა ღირებულებებზე ორიენტირებული მომხმარებლები დომინირებენ

ისტორიულად, მომხმარებელთა ქცევას პროდუქტის ფასი, კომფორტულობა და ღირებულება განსაზღვრავდა, მაგრამ პანდემიამ ესეც შეცვალა. წინ წამოიწია მყიდველთა გამორჩეულმა ტიპმა (Purpose Driven customers), რომელიც ბრენდს იმის მიხედვით ირჩევს, რამდენადაა ის მის ღირებულებებთან თანხვედრაში. მომხმარებელთა ეს სეგმენტი ახლა უმრავლესობას (44%) წარმოადგენს. ისინი ამბობენ, რომ მზად არიან, დამატებით გადაიხადონ ფული იმ პროდუქტებსა და სერვისებში, რომლებიც მათ ღირებულებებს ირეკლავს, ამასთან, ეს ადამიანები ცდილობენ ისე ივაჭრონ, რომ გარემოზე ზიანი შეამცირონ. ამისგან განსხვავებით, ფასზე ორიენტირებული (Value Driven) მომხმარებლები (37%), მართალია, მზად არიან ზედმეტის გადასახდელად, მაგრამ მეტ ყურადღებას ფასს და კომფორტს აქცევენ და ცდილობენ ფულისგან მაქსიმალური სარგებელი მიიღონ. ამ კუთხით კიდევ ორი სეგმენტი გამოიყოფა — ბრენდზე და პროდუქტზე ორიენტირებული (Brand Driven and Product Driven Consumers), რომლებსაც შედარებით ნაკლები წილი უჭირავთ.

გარემოს დაცვას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება

პანდემია და მსოფლიოში მიმდინარე კლიმატის კრიზისი ადამიანებს უბიძგებს მეტი იფიქრონ გარემოს დაცვაზე და ეკომეგობრული მიდგომების ყოველდღიურ ცხოვრებაში დანერგვაზე. IBV-მ 2021 წლის მაისში კიდევ ერთი კვლევა ჩაატარა, სადაც ყოველი 10 მომხმარებლიდან 9 ამბობდა, რომ პანდემიამ მათი ხედვები გარემოს დაცვასა და ეკომეგობრულ მიდგომებზე სრულიად შეცვალა. 2022 წელს კი, დაახლოებით, ყოველი 5-დან 4 მომხმარებელი ამბობს, რომ, როცა ბრენდს ირჩევენ, მდგრადობა, ჯანმრთელობა და კეთილდღეობა მნიშვნელოვანი ფაქტორებია.. რაც მთავარია, ეს მხოლოდ მაღალშემოსავლიან ადამიანებს არ ეხება. ნებისმიერი ასაკის და შემოსავლის მქონე მომხმარებელი მიიჩნევს, რომ ჯანმრთელობა, ეკომეგობრული მიდგომები და კეთილდღეობა პრიორიტეტულია.

ზოგიერთი მომხმარებელი იმასაც ამბობს, რომ მზად არის, გადაიხადონ დამატებითი თანხა, რომ მიიღონ “სუფთა”, მავნე ნივთიერებების გარეშე დამზადებული პროდუქტები (62%), უფრო მეტი ბენეფიტი ჯანმრთელობის კუთხით (60%), პროდუქტები ორგანული ინგრედიენტებით (50%) და მომსახურება გარემოს დაცვაზე ორიენტირებული მიდგომებით (50%).

რას აღარ ვყიდულობთ პანდემიისას — მომხმარებლების პასუხი

გასული წლის ზაფხულში გამოცემა Guardian-მა მკითხველების პასუხები შეკრიბა კითხვაზე — რას აღარ ყიდულობენ ადამიანები პანდემიის დროს ან რა არის ის ნივთები, რის ყიდვასაც ნანობენ. რამდენიმე საინტერესო პასუხი იმ ტრენდების მართებულობაზეც მეტყველებს, რაც ზემოთ მიმოვიხილეთ. როგორც აღმოჩნდა, ზოგიერთი ადამიანი ახალ ტანსაცმელს აღარ ყიდულობს, რადგან პანდემიის პერიოდში ვინტაჟური სამოსის გამოყენებაზე გადავიდა, ეს კი გამოწვეულია კლიმატის ცვლილებაზე ფიქრით. — “იმ შემთხვევაში, თუ აუცილებლად ახალი ნივთი მჭირდება, ვირჩევ ისეთ კომპანიებს, რომლებსაც კარგი რეპუტაცია აქვთ და მხოლოდ ორგანულ, მავნე ნივთიერებებისგან თავისუფალ პროდუქტს ყიდიან”, — ამბობს მკითხველი.

კიდევ ერთი რესპონდენტი კი ყავის სახლს აღარ სტუმრობს, ყავას სახლში თვითონ ამზადებს და ასე შეაქვს საკუთარი მცირე წვლილი გარემოს დაცვაში,, რადგან ნაკლები ერთჯერადი ჭიქა გამოიყენება. გარდიანის მკითველებმა ისიც განაცხადეს, რომ თმის შესაჭრელად სალონში აღარ დადიან და ამით ასობით ფუნტს ზოგავენ.

ფაქტია, რომ ეს მხოლოდ ცალკეული შემთხვევებია. რაც შეეხება სტატისტიკას, შეღუდვების პერიოდში, მაგალითად, ერთბაშად დაიკლო კოსმეტიკის და მზისგან დამცავი პროდუქტების გაყიდვების დონემ. JP Morgan-ის ცნობით, 2020 წელს, როცა სახლიდან მუშაობა ახალ რეალობად იქცა, მაკიაჟის პროდუქტებზე მოთხოვნა მკვეთრად შემცირდა. L’Oréal-ის ცნობით, მსოფლიო მასშტაბით, სილამაზის ინდუსტრიის ბრუნვა 2020 წლის პირველ ნახევარში 13-14%-ით შემცირდა, ხოლო, თავის მხრივ, მაღალი დონის (Luxury), პროფესიონალური თავის მოვლის სექტორის, მაკიაჟის პროდუქტების და სუნამოების ბრუნვამ 25%-ით დაიკლო. Nivea-ს “მშობელმა” კომპანიამ Beiersdorf-მა კი განაცხადა, რომ კანის მოვლის პროდუქტებს შორის ყველაზე მეტად მზისგან დამცავი საშუალებების ხაზმა “იზარალა” — ორნიშნა მაჩვენებლით.

მხოლოდ სილამაზის ინდუსტრიის პროდუქტები არაა ერთადერთი, რაზეც პანდემიის დაწყების შემდეგ უარი ვთქვით. გარემოებებიდან გამომდინარე, გარკვეული პერიოდით მკვეთრად შემცირდა მოთხოვნა ტრანსპორტზე, სამკაულების გაყიდვაზე, ჯავშნებზე თავის მოვლის და დასასვენებელ დაწესებულებებში და სხვა. თუმცა, ბოლო დროს, მას შემდეგ, რაც ვაქცინაციის წყალობით შეზღუდვები იხსნება და ბიზნესი რეაბილიტაციას ცდილობს, სხვადასხვა “მივიწყებულ” პროდუქტზე მოთხოვნა ნელ-ნელა ისევ იზრდება.

დაბოლოს, რას ვიყიდით პანდემიის შემდეგ? — კანადურმა მულტინაციონალურმა ელ-კომერციის პლატფორმამ - Shopify გასულ წელს ჩრდილოეთ ამერიკაში ჩაატარა გამოკითხვა  და გამოკვლია, რის შეძენას გეგმავენ ადამიანები პანდემიის დასრულების შემდეგ. პასუხები ასე გადანაწილდა: პირველ ადგილზე ბავშვის ტანსაცმელები და აქსესუარებია, მეორეზე — ვირტუალური გაკვეთილები და კურსები, მესამეზე — სავარჯიშო აღჭურვილობა, მეოთხეზე — საწმენდი პროდუქტები, მეხუთეზე — თავის მოვლის საშუალებები, შემდეგი ხუთი ადგილი კი, შესაბამისად, პერსონალური ჰიგიენის პროდუქტებმა, სურსათმა, კომფორტულმა სპორტულმა ტანსაცმელმა, აქსესუარებმა და შინაური ცხოველების პროდუქტებმა დაიკავა.

—

ამ სტატიაში მხოლოდ რამდენიმე შემთხვევა, ტრენდი და პროგნოზი მოვაგროვეთ, თუმცა მომხმარებელთა ქცევა ბევრად კომპლექსურია, მის ცვლილებას კი მრავალი ფსიქოლოგიური თუ სოციალური ფაქტორი განაპირობებს. ფაქტი ერთია: პანდემიამ ყველა და ყველაფერი შეცვალა -, ეს ტრანსფორმაცია გრძელდება და შესაძლოა, სრულიად სხვანაირი სამომხმარებლო კულტურის მომსწრენი გავხდეთ.