სამცხე ჯავახეთს ერთხელ დედაჩემმა „გაგანია საქართველო“ შეარქვა. ჰოდა, ამ საქართველოში ცოტა თუა საროსნაირი ადგილი. მტკვრის კანიონის კიდეზე განლაგებული სოფელი, სადაც ეხები კი არა, პირდაპირ შუბლით ეჯახები ისტორიას. დგახარ ქარაფის კიდეზე, ერთ მხარეს ოთხი ათასწლეულის წინანდელი მეგალითური ციხის ნანგრევები გაქვს, ზურგს უკან კი მერვე საუკუნის ქრისტიანული ტაძარი. თავად სოფელი კი სავსეა საუკუნეზე ძველი დარბაზული მესხური სახლებით, თითოეული მათგანი ნებისმიერი ეთნოგრაფიული მუზეუმის მშვენება იქნებოდა და ყველა სავალალო მდგომარეობაშია, ყველა ინგრევა...

მე ძალიან არ მიყვარს სიტყვა „პოტენციალი“, მაფრთხობს, რადგან ვიცი, რა ემართებათ ხოლმე ჩვენთან პოტენციალის მქონე ადგილებს, მაგრამ მაინც ვიტყვი, რომ დალაგებულ ქვეყანაში საროს ექნებოდა პოტენციალი, ერთ-ერთი თვალსაჩნო და საჩვენებელი ალაგი ყოფილიყო. მთავარი ისაა, რომ სარო ჯერ არ ქცეულა უსიცოცხლო ძეგლად, აქ არიან ადამიანები, სარო ისევ სოფლობს, ვაშლის ხეები შემოდგომობით მძიმე ნაყოფისგან იზნიქება და ლამის წელში გადატყდეს, მიწა იხვნება, სარო თვითკმარია და ღატაკი...

იქ მისული აუცილებლად ვსტუმრობ პეტო პაპას, მხოლოდ იმიტომ, რომ მას ვიცნობ, პირველმა მან გამიღო თავისი სახლის კარი და შიგნით შემიპატიჟა. მასთან ტურისტიც მიმყავს. ჩვენც არანაკლები სახლები გვაქვსო, - მეტყვიან ხოლმე სხვა ნაწყენი საროელები, - ჩვენიც ანახეო, მაგრამ მე ჩვევების ადამიანი ვარ და სულ არ მედარდება, რომ ყოველ ჯერზე უნდა შევახსენო ოთხმოცდაშვიდი წლის მოხუცს, ვინა ვარ და სადაური და მანაც, შეიძლება, სულაც ზრდილობის გულისთვის მაჩვენებს თავს, თითქოს მიცნო. 

პეტო პაპა წინაპრების სახლის გაღებას არ ჩქარობს, ჯერ ხის კარზე დანით ამოკაწრულ ფიგურებს, მხრებზე კოკაშემოდგმულ ქალებს, იარაღასხმულ მხედრებს გაჩვენებს, იმავე კარში საქართველოს პირველი რესპუბლიკის დროინდელი რამდენიმე თურქული ნატყვიარია. ჩვენები ამ დროს შიგნით იმალებოდნენო, _ მასპინძელი იტყვის, - მამაჩემი თურქეთში იყო მერე გადასული და საკუთარი თხა იცნო, ოღონდ არ გამოატანესო.

კარი იღება და პეტო პაპა პირდაპირ ისტორიაში მიგიძღვის, ქვის კედლები, სათავსოები, ქვევრები. ფართო, ქვისგან ნაშენი დერეფნით დიდ დარბაზში გავდივართ, ყველგან წყალი ჩამოდის, დარბაზის ხის ჭერს, საბჯენად ბოძები აქვს შეყუდებული. აქ არ დადგეო, - მეტყვის და ახედავს ჭერს, საიდანაც ნახევარი წლის წინ გადმოვარდა, როცა უკანასკნელად იყო შესაკეთებლად ამძვრალი. მხარი მოიტეხა, დაიბეჟა, დარწმუნებულია, რომ იმის წყალობით გადარჩა, რომ ცხოვრებაში არავისთვის უწყენინებია. როგორ მშურს ასეთი ხალხის... 

დარბაზში მოხუცს ეთნოგრაფიული მუზეუმი აქვს მოწყობილი, ყველა ნივთი მოწესრიგებულად უდევს თაროებზე და ყველა ექსპონატს საკუთარი ნომერი კიდია. დასანგრევად განწირულ სახლში გამეფებული ეს წესრიგი გულისამაჩუყებელია, ისევე როგორც პეტო პაპას ბმა ამ ნივთებთან - მზითვად მოყოლილ სამოვართან, მამის ნაყიდ ნახშირის უთოსთან, ვარცლთან, რომელშიც დედა ზელდა ცომს. ჩემთვის ამბები უფრო მნიშვნელოვანია ვიდრე, ეს რუდუნებით ნაგროვები ექსპონატები. ამბები კი უამრავი ახსოვს პეტო პაპას, რეპრესირებული მამის შინ დაბრუნება თუ გასახლებული თურქი მესხები, რომელთა კოლონას ჯერ კიდევ ბავშვი საროს აღმართიდან ადევნებდა თვალს. 

მოხუცი ლაპარაკს არის მონატრებული. მე მუდმივად ვჩქარობ. ერთ ჭიქა მის თუთის არაყს მაინც აუცილებლად გადავკრავ და ჩირსაც მივაყოლებ. მერე მოვდივარ და მომყვება ეს სურათი _-მიტოვებული და ადგილის დედისგან დაბმული მოხუცი, რომელიც ვერასოდეს შეელევა სახლს, რომელსაც სინამდვილეში ყველაზე დიდ მნიშვნელობას თავისი არსებობით, შიგნით ფუსფუსით და დაუძლურებული კაცის მზრუნველობით ანიჭებს...

მე არ მინდა სარო დისნეილენდად იქცეს და არც ის მინდა პეტო პაპას სახლი ჩამოინგრეს. მინდა მის მერეც იდგეს. მინდა, რაღაც ოქროს შუალედი არსებობდეს, უბრალოდ მინდა, მეტი ყურადღება ერგოთ ადამიანებს და მათ ლამაზ გარემოს.

ავტორი: არჩილ ქიქოძე